5В090100 Көлікті пайдалану және қозғалысы мен тасымалдауды

42 
 
    
Табысты 
жана 
мақсаттардың 
қызметкерлерімен 
басқару 
автоматтандырылған  жүйелерінің  енгізулері  түсінуден  тәуелді  болады, 
өңдеулермен шешіледі.  
   
  Сондықтан  үлкен  мамандық  жоғарылаулары  мағыналар  жүйеде  оқу 
дұрыс  ұйымын  болады  және  осы  басқада  түрлерде  дайындау  ұйымдарымен 
және  қызметкерлердің  қайта  даярлаулары.  Қолайлы  психологиялық  климат 
көрсетілген  шаралардың  орындалулары  ұжымда  ұйымдастыруға  рұқсат  етеді 
және АБЖ енгізу мақсаттарының шешіміне көңіл бөлудің дұрыс жасалынады.      
 
 
 
Бақылау сқрақтары: 
1.Енгізу процесі АБЖ-да неге бөлінеді? 
 
2.Автокөлік  мекемелердегі  АБЖ  функционалдік  жүйелігі  неден 
құрастырылады? 
 
3. Есептеуіш бөлім қандай жұмыс атқарады? 
 
4.Қоғамдық  ұйым  қызметкерлердің  қоғамдық  қызмет  әртүрлі  түрлерінің 
базасында қандай көңіл бөлу тиіс?                                                                                               
 
5. АБЖ енгізу мұмкіндіктері қалай анықталады? 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

43 
 
5-дәріс 
Тақырып: АБЖ техникалық қамсыздандыру.  
Тақырып жоспары: 
5.1АБЖ техникалық және математикалық қамсыздандыру: маңызы, 
құрамы және оған қойылатын талаптар. 
 
АБЖ-ның техникалық  қамтамасыз етілуі 
АБЖ-ның техникалық қүрылғысы. Көлікті басқару АБЖ-нің функциялануы 
әр  түрлі  техникалық  құралдардың  жинаққа,  өңдеуге  қолданылуына  және 
басқару  объектісі  жағдайындағы  хабарды  шығаруға  арналған.  Берілгендердің 
бөлінбес  өңдеу  процесі  бір  ғана  технологиялық  тізбегімен  өзара  байланысты, 
олар  АБЖ-нің  техникалық  құрылғы  кешені  шығарады.  Бұл  комплекс  өзінің 
функциялануын  ұйымдастыратын  программа  және  жағдайлармен  бірге  АБЖ-
нің техникалық қамтамасыз етілуін құрайды. 
Хабарды  өңдеу  сатысы  және  техникалық  құрылғының  бірдей 
функционалды  жағдайына  байланысты  көлікті  басқару  АБЖ-нің  техникалық 
құрылғы  комплексі  құрамында  келесідей  басты  топтар  көрсетуге  болады; 
берілгендердің  жинағы  және  тіркеу  құрылғысы,  көрсету  құрылғысы, 
берілгендердің  шығарылуы  және  жиналуы,  байланыс  құрылғысы,  оргтехника, 
көмекші және тексеріс-өлшеуіш құрал-жабдығы. 
Тіркеу  және  берілгендер  жинағының  құрылғысы  өндіріс  процесіндегі 
өзгертулер  мен  нәтижелері  әр  түрлі  хабарының  автоматты  немесе 
механизмделген  фиксациясына  арналған  әртүрлі  кұрылғылардан  тұрады. 
(көліктің  жүк  теу  және  түсіру  пунктіне  келу  уақыты,  тексеру  пункті  көлігінің 
маршрутта  жүруінің  уақыты,  қоймадан  бөлшектердің  қабылдануы  және 
шығарылуы,  жүргізушілердің  жұмыс  уақытының  есебі  және  жөндеу 
жүмысшыларының  және  т.б.).  Өндірістің  тіркейтіндер  атын  алады.  Бұл 
құрылғыны  қолдану  көлікке  ие  және  бірінші  кұжаттың  құрылу  процесін 
ақпараттайды  және механизмдейді,  бұл  жағдайларда  қол  еңбегінің  аз  шығынға 
ұшырату, с.с. тіркелген хабардың сенімділігін арттыруды рұқсат етеді. Өндіріс 
тіркеушісі  типті  функционалды  блокта  конструктайдың  кезінде  болған 
(перфоратор, клавиатура (перне), перфокарт және перфоленттен берілгендердің 
есептелу  құрылғысы,  жазу  құрылғысы,  берілгендердің  байланыс  каналына 
берілу құрылғысы).  
Өңдеу  құрылғысы  нәтижелі  хабардағы  өндірістік  бөлімдерде  жиналған 
шығатын заттарды шығарады, берілген алгоритм бойынша өндірісті жоспарлау 
және басқару тапсырмасын шешеді. Өңдеу процессінің мінезді кезі нормативті-
сөздік  және  күндегі  хабарды  қолдану,  күндік  массивті    арифметикалық  және 
логикалық жағдайды  есептеу болып  табылады. Қазіргі кезде АБЖ-да хабарды 
өңдеуде көліктің 3 басты түрін қолданады. 
Есепті-пернелік машина жеке қолданылатын көлік болып табылады және аз 
ғана  тапсырманы  шешу  механизациясына  арналған.  Олар  негізінде 
арифметикалық, кейде алгебралық жағдайларды орындайды. 

44 
 
ЭЕМ  АБЖ-ң  техникалық  базасының  негізін  құрайды.  Олардың  көмегімен 
барлық негізгі тапсырмалар шешіледі. 
Барлық түрдің көптүрлілігінде кез-келген ЭЕМ келесі элементтер құрайды; 
түсімді  орындайтын  есте  сақтайтын  құрылғы;  шығатындардың  берілуі  және 
сақталуы, 
есеп 
нәтижесі 
және 
логикалық 
жағдайды 
орындайтын 
арифметикалық құрылғы; 
ЭЕМ-нің  барлық  блогының  жұмыс  координатасын  орындайтын  және 
тапсырманы  шешуде  талап  етілген  жағдайдың  шешімін  орындалуын 
қамтамасыз ететін басқару құрылғысы; 
Есте  сақталатын  құрылғымен  қабылданатын  электрлі  және  магнитті 
сигналында машина иесінде тіркелген тапсырманың берілгендердің автоматты 
шығарылуын  және  программаның  шешімін  қамтамасыз  ететін  хабар  кіруінің 
құрылғысы; 
Адамға ыңғайлы формада шешім нәтижесін орындайтын хабардың шығару 
құрылғысы. 
Басқару  пульті  көмегімен  адам  ЭЕМ-мен  байланысты  тапсырманы  шешу 
процесінде  орындайды.  АБЖ-да  ЭЕМ-ға  үлкен  қүрылғы  тобы  беріледі, 
басқарылатын  участокта  шығарымның  регистрациясын  қамтамасыз  етеді 
(цехта,  складта,  т.б.),  сонымен  қатар  МВЦ-дан  анықталынатын  және 
басқарылатын хабар алады. 
Бұл құрылғылар бірлестігін периферийлі құрылғы деп аталады. 
ЭЕМ жұмысы сан, символ, код және логикалық түсінікте көрсетілген хабар 
барысында  орындалады.  Жұмыс  процесінде  2  түрде  хабар  беріледі  -пассивті 
және  активті.  ЭЕМ  қандай  да  бір  жағдай  жасайтын  хабар  пассивті  болып 
табылады. Активті хабар машина жұмысын басқарады және берілген ізденісте 
барлық  керек  жағдайлардың  орындалуын  қамтамасыз  етеді.  Активті  немесе 
басқару  хабарға  есептеу  процесі  жүрісіне  әсер  ететін  бұйрық  пен  сигнал 
жатады. 
Тапсырма  шешу  әдісі  хабары  бөлек  жағдайлар  есептелуде  бұйрық 
бірлестігін көрсетеді және программа деп аталады 
Математикалық қамтамасыз ету 
Жалпы  жағдайы.  АБЖ-ның  математикалық  қамтамасыз  етуі  өзімен  бірге 
программалар  мен  алгоритмдер  комплексін  білдіреді,  ол  техникалық 
құралдардын  көмегімен  жүйе  функцияларын  іске  асыруды  қамтамасыз  етеді. 
Қорыта  келгенде,  АБЖ-дағы  ақпараттардың  өңделуі,  автоматты  басқарудың 
процессінің  өзі,  бағдармалар  мен  алгоритмдер  арқылы  техникалық  құралдар 
комплексімен іске асырылады. 
АБЖ-ң  техникалық  құралдар  ядросын  құрайтын  электронды  есептеуіш 
машиналар  -  бұл  автоматты  басқарылатын  машиналар.  Бұл  машиналардың 
маңызды бөлшектері электронды приборлардан кұрылып жасалғандықтан, олар 
электронды  деп  аталады.  Барлық  мәліметтерді  алған  соң,  ЭЕМ,  адамның 
қатысуынсыз-ақ  белгілі  шарттарға  сәйкес,  соңғы  түпкілікті  нәтижені 
шығарғанша дейінгі әр түрлі есептеулерді атқарады. ЭЕМ кез-келген есептеуді