М. Е. Лобашев к. В. Ватти

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	198/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 194 195 196 197 198 199 200 201 ... 275

Lobashev

1. АЛҒАШҚЫ ДИФФЕРЕНЦИРОВКА
Үрықтанғанға дейінгі   жұмыртқаның   дифференцировкасы.
Жануарларда  алғашқы  морфологиялық  дифференцировка  жұ-мыртқа
цитоплазмасының  қүрылымымен  және  оның  беткі  қа-батымен  (кортекспен)
қамтамасыз
етілетіні
белгілі.
Мысалы,
кейбір
амфибийлермен
омыртқасыздардың  ядросыз  жүмыртқа-лары  оларды  активтендіргеннен
кейін  бластула  стадиясына  де-йін  даму  қабілетін  сақтайды.  Кортекс
функционалдық  дискрет-ті.  Оның  эктодерма  түзілетін  анимальды  зонасы,
мезодерманың негізі қаланатын «сүр орақ» зонасы (гаструляция осы арадан
басталады)  және  энтодерма  түзетін  вегетативті  зонасы  болады.  Сонымен,
тіпті  үрықтанғанға  дейін  жұмыртқа  дифференциялан-ған  болады.
Ұрықтанғаннан кейін үрықтың ерте стадияларын-дағы дамуын анықтайтын
жүмыртқаның дифференциялануы бүдан да гері нәзік болады.
Митоздық  бәліну  жолымен  пайда  болған  бластомерлерде  бірдей
геномдар болады, бірақ оларда кортекс және цитоплаз-
ма учаекелерінің көлемі бір-дей болмайды (86-сурет).
Анималь
дь/к,
полңіс

Осының  нәтижесінде  түрлі  бласто-мерлердегі  әр  түрлі  гендердің  саналуын
реттеуші  қызметін  атқаратын,  сөйтіп  дифферен-цировканың  барысына  әсер
етіп,  оларда  әр  түрлі  болып  құралғак  цитоплазма  болады.  Ядро  мен
цитоплазма  диффе-ренцировка  процесінде  өзара  байланыста  болады,
осыған  орай  жүмыртқаның  цитоплаз-масы  мен  қортекс  қабатыиын,
преформациялануы  аналық  организм  генотипінің  қызметі-нің  ыәтижесі
болып  табылады.  10-тарауда  үрпақтың  белгі-лерінің  дамуына  әсер  етуші
іштоплазманың
ерекшеліктерін
генетикалық
анықтауға
мысал-дар
келтірілген  болатын,  мы-салы,  үлу  қабыршағының  солға  және  оңға  қарай
бүра-лушылығы (58-суретті қара). Жануарлар мен өсімдіктерде кен, тараған
партеногенез фактісі шешесінің генотипі өз беті мен ұрпақтың қалыпты өзін-
өзі өндіруін қамтамасыз ете ала-тындығына дәлел бола алады.
Шешесінің  генотипі  әдетте  жұмыртқа  клеткасының  генотипі-мен  сәйкес
келмейтінін  есте  ұстау  керек.  Жұмыртқа  клеткасы-ның  қалыптасуына
диплоидты  аналық  организмнің  барлық  ген-дерінің  жиынтығы  қатысады.
Мейоздан  кейін  онда  гендердің  гаплоидты  жиынтығы  сақталады.  Алайда
цитоплазмада  дипло-идты  аналық  организмде  түзілген  және  богенез

86-сурет. Жұмыртқаның беліну пр
цесінде
цитоплазмалық
құрылымдардын,  ажырауы  біркелкі
болмайтынды-
ғын көрсететін схема.
Түрлі цитоплазмалық құрылымдар
крест, нүкте, деқгелекпен белгіленген.
Вегетати
втің.
полюс

құрылымында қалыптасқан гендердің өнімдері қалады. Аналық организм ал-
дын ала әзірлеген информация ретінде, міне осылар жұмыртқа-ның бастапқы
даму  фазаларын  қамтамасыз  етеді,  атап  айтқан-да  ұрықтың  дамуы
барысында белоктарды синтездеу үшін мат-рица қызметін атқаруға қабілетті
информациялық
РНК
күйінде  болады.  Мысалы,  шпорц  бақаның  (Хепориз
1ае\
г
із)  үрығында  соңғы  бластулаға  дейін  «лампа  шеткалары»  стадиясында
ооцит  синтездеген  тек  қана  и-РНҚ  болады  және  өз  қызметін  атқара-ды.
Соңғы  бластулада  ғана  үрық  геномының  активтендірілуі  есебінен  и-РИК-
ның  синтезделуі  басталады.  Онан  басқа,  клетканың  цитоплазмалық
органоидтарында  ядро  сияқты  информацияны  сақтауға  қабілетті,  өздерінің
нуклеин қышқылдары — ДНК және РНК-сы болады.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 194 195 196 197 198 199 200 201 ... 275