Оқулық «Білім беруді дамытудың федералды институты»

 
 
•  жіктеу элементтері; 
•  әлі  де  әдеби  нормаға  айналмаған  шетелдік  сөйлемдер.  Қазіргі 
уақытта көптеген латын сөздері мен қысқартулары (мысалы, e.g., i.e., ad 
hoc, etc., iбid., ca. және т.б.) түзу қаріппен беріледі; 
•  нүктелер,  үтірлер,  қос  нүктелер  және  нүктелі  үтірлерді  қоса 
алғанда,  курсивпен  терілген  сөздерден  немесе  әріптерден  кейін  тыныс 
белгілері (тырнақшалардан басқа). 
Назар  аударыңыз,  ағылшын  тіліндегі  ілік  септігінің  көрсеткіші  s,  
курсивпен  терілген  сөзге  іргелес  болған  кезде  түзу  қаріппен  теріледі, 
оның алдындағы апостров та солай. 
Дәстүрлі түрде, мәтінді беттеу үшін, керткен таңбалары бар қаріпті, 
ескі  және  өтпелі  антикваны  қолдану  ұсынылады.  Соңғы  уақытқа  дейін 
мұндай  қаріптер  гротескке  қарағанда  оқығанға  оңай  деп  саналды, 
соңғысы  атауларда,  суреттер  жазбаларында,  кестелерге  қолдануға 
ұсынылды.  Соңғы  кездері  баспасөзде  қарама-қайшы  деректер 
келтіріледі,  кейбір  зерттеулер  адамдардың  гротескке  үйренгенін  және 
оқылуға  керткен  таңбаларың  болуы  әсер  етпейтінін  көрсетеді.  Қалай 
болғанда  да,  мәтін,  оның атауынан  да,  қолтаңбалардан  да,  ерекшеленуі 
керек.  Атаулар  үшін  сіз  кез-келген  қаріптер  түрін,  соның  ішінде 
акциденттікті қолдана аласыз. 
Бас  әріптер  мен  кіші  әріптерді  пайдалану.  Тұтас  мәтінде  кіші 
әріптер  мен  бас  әріптердің  комбинациясын  пайдалану  ұсынылады, 
атаулар мен кішкентай мәтіндерде кіші мен бас әріптерді, сондай-ақ тек 
бас әріптерді қолдануға болады. 
        Қаріп  өлшемі.  Дәстүр  бойынша,  қаріп  өлшемі  кегль  бойынша 
өлшенеді  (7.3  бөлімшесін  қараңыз).  Бұл  ескі  өлшем,  жүйесі  жоғары 
басып  шығару  үшін  терме  қаріптерден,  бастауын  алады.  Әріптер  - 
қолмен  беттеуге  ыңғайлырақ  болу  үшін,  бірдей  мөлшерлі  қаріп 
белгілерінің  барлығы  бірдей  металл  пластина  –  литераларға 
орналастырылды.  Тиісінше,  литера  биіктігіне  жол  биіктігі,  барлық 
шығыңқы  элементтер  биіктігі  және  минималды  жол  аралық  қашықтық 
енгізілген.  Баспа  пункттермен  өлшенген  бұл  биіктік  кегль  болып 
табылады.  Түрлі  қаріптердің  шығыңқы  элементтерінің  биіктігі  әр  түрлі 
болады, сондықтан бір кегльдегі әртүрлі қаріптері жол биіктігінде  
 
 
 
 
Сурет. 2.15. Бір кегільдегі қаріптерде жолдың биіктігіндегі айырмашылық
 
 
 
 
 
        44 
 

 
 
айтарлықтай  ерекшеленуі  мүмкін,  әдетте  гротеск  жол  биіктігі,  сол 
кегльдегі антиквадан жоғары болады (2.15-сурет).
 
Үлкен  мәтіндер  үшін  10  кегль  қолайлы  болады  (ересектер  үшін 
басылымдарға  қатысты),  9-дан  12-ге  дейінгі  кегльдер  рұқсат  етіледі. 
Атаулар  әдетте  біршама  үлкен  -  11-14  кегль  болып  табылады. 
Минимальды оқылатын қаріп өлшемі - 5 кегль. 
Балалар  әдебиеті  мен  мектеп  оқулықтары  үшін  қаріптерге  ерекше 
талаптар қойылады және олар аздап өзгеше ережелерге сәйкес беттеледі. 
Қаріп түсі және кереғарлығы. Оқылу қабілеттілігіне қаріптің және 
фон  түстерінің  тональдық  кереғарлығы,  дәлірек  -  индукция  әсер  етеді 
(3.2  бөлімшені  қараңыз).  Бұдан  басқа,  дәстүрлер  де  әсер  етеді.  Үлкен 
мәтін үшін ашық фонда қара қаріп жақсы болады, әдетте, ақ қағазда қара 
қаріпті  қолданады.  Алайда,  үлкен  мәтіндер  үшін  жылтыр  жабыны  бар 
қағазды  қолдану  қажет  емес.  Қағаздың  тығыздығы  артқы  жағынан 
қаріпті  басып  шығаруды  болдырмауға  тиіс.  Барлық  заманауи  теру 
қаріптері  ақ  қағазда  қара  сиямен  жазу  үшін  жобаланған,  сол  жағдайда 
қаріптердің  пішіні,  пропорциясы  және  қалыңдығы  ең  жоғарғы 
контрастты  алады.  Түрлі-түспен  немесе  боялған  фонда  басып  шығару 
үшін  қаріпті  қолданған  кезде  басқа  түстердің  қабылдануын  ескеру 
қажет.  Мысалы,  ақ  фондағы  қызыл  қаріп  қара  қаріптің  контрастын 
жоғалтады, сондықтан әріптер айналасындағы ақ кеңістіктер анықтығын 
жоғалтып,  айқын  болмай  қалады.  Егер  жоғары  тоналды  контрастты 
сақтамайтын  болсаңыз,  мысалы,  ашық-сары  өңде  қара-жасыл  қаріпті, 
төмен  контрастты  өтеу  үшін  қаріпті  үлкенірек  немесе  қанығырақ  етуге 
тура  келеді  (немесе  екеуін  де).  Түрлі-түсті  гротеск  қаріптері  керткен 
таңбалары бар қаріптерден гөрі жақсы көрінеді, себебі олардың дизайны 
көбінесе тұрақты, оларда керткен таңбалары бар қаріптерге тән, шашты 
сызықтар, шағын бөлшектер, жіңішке сызықтар жоқ. 
Контрасттан  басқа,  әсіресе  түсті  фонда  басып  шығару  үшін  түсті 
қарпі  өте  дәл  есептелуі  керек.  Басып  шығару  кезіндегі  түс  әдетте  үш 
немесе  төрт  түстің  тіркесімі  арқылы  синтезделеді,  олар  көрнекті 
айырмашылықты болдырмау үшін біріне-бірі қатысты ерекше дәлдікпен 
салыну  қажет.  Сонымен  қатар,  әріптер  суреті  түсті  фондан  қиылып 
алынады,  яғни  фон  қаріптің  орнына  «тесіктер»  арқылы  басылады,  ал 
түсті  шрифт  осы  бос  кеңістіктерде  басылып  теріледі.  (Қара  түс  әдетте 
қиылып алынбайды, фонның үстіне басылып шығарылады.) Бұл жоғары 
дәлдіктегі басып шығаруды қажет етеді. Кішкентай қаріппен – кiтаптық 
кегльмен  және  одан  да  кішігірек-  болатын  ең  үлкен  мәселе  -  бұл  тек 
шағын  қарама-қарсылықтың  салдарынан  қаріптің  анық  емес,  бұлыңғыр 
және  тіпті  түрлі-түсті  (ала)  болып  көрінуі.  Сондықтан,  кішкентай 
қаріптерді  тұтас  түспен  басып  шығару  жақсырақ.  Түс  қара  бояумен 
басып  шығарылғанда,  қара  түстің  барлық  түстерге  қолданылу 
функциясын қосу керек, бұл фон түсінде қаріпті кесуді болдырмайды.  
 
 
 
 
45