Г. С. Афонин, В. Н. Бар щенков, Н. В. Ко ндр атьев

 
 
Басты сұыққойманы тексеру және сынау туралы мәліметтерді оның 
техникалық  паспортына  енгізеді.  Корпусына  краскамен  трафарет 
бойынша ішінара немесе толық өткізілген ТК күні мен орны жазылады.  
 
Бақылау сұрақтары 
 
1.  Локомотивті компрессорлық қондырғының мақсаты қандай? 
2.  Жылжымалы  құрамды  қолданылатын  компрессорлар  қандай 
белгілері бойынша жіктеледі? 
3.  Компрессор жұмысының негізгі көрсеткіштері қандай? 
4.  КТ-6,  КТ-7  және  КТ-6Эл  компрессорлары  конструкцияларының 
айрықша ерекшеліктері қандай? 
5.  Локомотивті  компрессорларда  түйіндерді  және  бөлшектерді 
майлаудың қандайтәсілдері қолданылады? 
6.  3РД  және  АК-11Б  қысымды  реттегіштерінің  құрылысы  қандай 
және қалай жұмыс істейді? 
7.  Басты резервуарлардың мақсат-міндеті қандай? 
8.  Пайдалану  барысында  басты  резервуарлар  қандай  техникалық 
куәландыру түрлерінен өтеді?

79
 
 
 
4 - т а р а у  
 
ТЕЖЕУІШТЕРДІ БАСҚАРУ ҚҰРАЛДАРЫ 
 
 
 
4.1.  Машинисттің крандары. Машинист 
крандарының мақсаты мен түрлері 
 
Машинисттің  крандары  жылжымалы  құрамның  тікелей  әрекет 
етуші және тікелей әсер етпейтін тежеуіштерін басқаруға арналған.  
Локомотивтерде екі типті крандар қолданылады: 
уақытша; 
бұрыштық. 
Уақытша  крандардың  градациялық  секторы  бар,  онда  тұтқаның 
жұмыс  қалыптары  белгіленеді.  Осы  қалыптардағы  кран  тұтқасын 
ұсталымы  сәйкес  әрекетті  алуды  анықтайды.  Осы  түрдегі  машинист 
крандарының  бөліп  таратқышы  бар,  ол  тежеуіш  магистралін  (ТМ) 
басты сұйыққоймамаен (ГР) және атмосферамен (Ат) байланыстырады.  
Бұрыштық  крандардың  әрекеті  кран  тұтқасының  бастапқы 
қалыптан бұру бұрышына байланысты болады.  
Машинист кранының конструкциясына келесі техникалық талаптар 
қойылады: 
тежеуіштерді  зарядтау  және  жіберу  процестерін  жылдамдату  үшін 
басты резервуарлардың қысымдары қолданылуы тиіс ; 
кран тежеуіш магистраліндегі кез келген жоғары зарядты қысымнан 
қарқынмен реттелетін зарядтау деңгейіне автоматтты түрде өтуі тиіс; 
тұтқаның пойыздық қалпында кран тежеуіш магистраліндегі талап 
етілген берілген қысымды сақтауы тиіс; 
кранның  қайта  жабу    қалпы  болуы  тиіс;  дұрысы,  екі  қалыпты: 
тежеуіш  магистралінен  жылыстауларды  қуаттандырумен  және 
қуатандырусыз; 
қызметтік тежеуді кран зарядтау қысымының кез келген деңгейінен 
белгілі қарқынмен қамтамсыз етуітиіс,  толық және сатылы; 
тежеуіштерді босату толық немесе сатылы болуы тиіс; 
кранның  тұтқасын  пойыздық  жағдайда  босатқан  кезде  тежеу 
магистраліндегі  басты  қысым  секірісінің  мәні  мен  тежеудің  алдыңғы 
сатысындағы  мәндерінің  арасында  автоматты  түрде  байланыс  болуы 
тиіс; 
шұғыл  тежелу  кезінде  кран  тежеу  магистралінің  атмосферамен 
тікелей байланысын қамтамасыз етуі тиіс. 

 
80
 
 
 
4.2
. 
Шарт. № 395 машинисттің пойыздық краны
 
 
Кранның  конструкциясы.  Пойыздық  кран  бес  пневматикалық 
бөліктерден тұрады: төменгі бөлігінің корпусы  1 (4.1-сурет), зарядтау 
қысымын  бәсеңдеткіш  2,    орта  бөлігі  3,    қақпағы  4,    жоғары  зарядты  
қысымның 
8 
қарқынын 
және 
электрлік 
конторллерді 
6 
тұрақтандырғыштан тұрады.  
Пневматикалық  бөліктерінің  конструкциясы  шарт.  №  395-000-2 
машинист  кранының  мысалында  түсіндіріледі.  Кранның  жоғарғы 
бөлігінде  (4.2,  а  –сурет)  өзекпен  3  кранның  тұтқасымен  2 
жалғастырылған  бөліп  таратқыш  6  бар.  Кранның  тұтқасы  қарсы 
сомынмен  1  бекітілген  және  жоғарғы  бөлігінің  қақпағында  7  жеті 
белгіленген  қалыптары  бар.  Өзек  жоғарғы  бөлігінде  көмкерме-
қақпақпен 4 тығыздалған. 
Орта  бөлігі  9  шойын  құймасын  білдіреді,  оның  жоғарғы  бөлігі 
бөліп  таратқыштың  айнасы  болып  табылады.  Орта  бөлігінің 
корпусында  қола  төлке  престелген,  ол  алюминийден  жасалған  кері 
клапанның 22 ершігі болып табылады.  
Корпустың  төменгі  бөлігінде  14  қуыс  денелі    енгізу  клапаны  16 
және теңестіргіш поршень 11 бар, оның артқы ілмегі шығару клапанын 
түзеді.  Теңестіргіш  поршень  резеңке  көмкермемен  13  және  жезді 
сақинамен 12 тығыздалған.  
 
 
4.1-сурет. Шарт.J№ 395-000-2 машинистінің пойыздық  краны: 
1 – төменгі бөлігінің корпусы; 2 – бәсеңдеткіш; 3 – орта бөлігі; 4 – қақпақ; 5 – кранның 
тұтқасы; 6 – контроллер; 7 – кабелді бекітуге арналған жалғастық; 8 –  тұрақтандырғыш 
 

в
 
81
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1 — контрсомын; 2 – тұтқа; 3 – өзек; 4 – 
өзектің  көмкермесі;  5  –  үлгілем 
тығырық;  6  –  бөліп  таратқыш;  7  – 
қақпақ;  8,  10  –  төсемелер;  9  –  орта 
бөлік; 11– теңестіру поршені; 12 – жезді 
сақина;  13  –  резеңке  көмкерме;  14  – 
корпустың  төменгі  бөлігі;  15  –  енгізу 
клапанының  ершігі;  16  –  енгізу  кла-
паны; 17, 24, 31, 34, 39 – серіппелер; 18 
– резеңке көмкерме; 19 – цоколь; 20 —
бөліп таратқш серіппесі; 21 – сүзгі; 22 – 
кері  клапан;  23  –  бітеуіш;  25  – 
қоректендіру 
 
клапаны; 
26 
– 
бәсеңдеткіш 
қақпақшасы; 
27 
– 
қоректендіру клапанының ершігі; 28, 36 
–  металдиафрагмалар;  29  –  тіреуіш 
тығырық; 30 – бәсеңдеткіш корпусы; 32 
– 
реттеуші 
стақан; 
33 
– 
тұрақтандырғыш 
қақпағы; 
35 
– 
қозғаушы  клапан;  37  –  тіреуіш 
тығырық;  38  –  тұрақтандырғыштың 
корпусы;  40  –  контрсомыны  бар 
реттеуші стақан.
4.2-сурет. Шарт.J№ 395-000-2 
машинист краны (а), оның 
бәсеңдеткіші (б) 
жәнетұрақтандырғыш (в)